Wolne rodniki - co to jest, jakie wywołują choroby?

Wolne rodniki i walczące z nimi antyoksydanty to coraz częściej pojawiające się hasła w branży suplementów jak i kosmetyków. Najczęściej mówi się o nich w kontekście negatywnego wpływu na kondycję skóry. Jaka jest w organizmie rola wolnych rodników i dlaczego chcemy z nimi walczyć? W jakich produktach znajdziemy najwięcej antyoksydantów i w jaki sposób niwelują szkodliwe działanie wolnych rodników?

Spis treści:

Co to są wolne rodniki i jakie pełnią funkcje w organizmie
Znaczenie równowagi antyoksydacyjno-utleniającej
Wolne rodniki – jakie wywołują choroby?
Źródła wolnych rodników w codziennym życiu
Dieta a wolne rodniki
Czynniki środowiskowe
Stres i styl życia
Wolne rodniki – jak się pozbyć?
Skuteczne suplementy wspomagające walkę z wolnymi rodnikami

Co to są wolne rodniki i jakie pełnią funkcje w organizmie

Wolne rodniki, czyli oksydanty lub utleniacze, to reaktywne formy tlenu, czyli atomy, które z jakiejś przyczyny nie mają pary. Atom tlenu powinien bowiem posiadać parzystą liczbę elektronów, ale w wyniku różnych procesów w organizmie, może jeden elektron utracić. W efekcie jest on niestabilny, a przecież wszystko w naturze dąży do równowagi. Dlatego też atom taki krąży w organizmie w poszukiwaniu elektronu, który chce pozyskać od innych cząsteczek. Cząsteczka ograbiona przez wolny rodnik z elektronu, sama staje się wolnym rodnikiem i napada kolejne cząsteczki. Co istotne, wolne rodniki mogą pozyskiwać elektrony nie tylko z innych cząsteczek tlenu, ale także z białek. Długotrwała transpozycja elektronów może skutkować zniszczeniem struktury białek. Oznacza to uszkodzenie błon komórkowych czy struktur DNA, co ma dla zdrowia fatalne skutki.

Należy pamiętać, że oksydanty pełnią w organizmie także przydatne funkcje. Dlatego kluczowa jest po prostu odpowiednia proporcja między wolnymi rodnikami a antyoksydantami. Oksydanty działają przeciwbakteryjnie, przyspieszają gojenie się ran czy zrost kości. Odpowiadają ze prawidłowy przebieg reakcji zapalnych w organizmie i stanowią broń w walce z drobnoustrojami. Wspomagają także oczyszczanie organizmu, m.in. z drobnoustrojów i związków toksycznych, utleniając np. metale.

Znaczenie równowagi antyoksydacyjno-utleniającej

Oksydanty są nam niezbędne w pewnej fizjologicznej ilości. Należy więc po prostu zadbać o odpowiednią podaż antyoksydantów, niwelujących negatywne działanie wolnych rodników. W przypadku niewystarczającej ilości antyoksydantów, zostaje zaburzona równowaga antyoksydacyjno-utleniająca i dochodzi do stresu oksydacyjnego.

Antyoksydanty, zwane także przeciwutleniaczami, to to związki zdolne do neutralizacji nadmiernych ilości wolnych rodników tlenowych w organizmie. Antyoksydanty dzielimy na naturalne i syntetyczne. Naturalne dzielą się z kolei na endogenne (wytwarzane wewnątrz naszego organizmu, np. melatonina, glutation, estrogen, albumina, kwas moczowy i liponowy) i egzogenne (dostarczane z pożywieniem, np. witaminy, minerały oraz polifenole).

Jak działają antyoksydanty? System ochrony przed oksydantami jest trójstopniowy. Pewne z antyoksydantów w ogóle nie dopuszczają do powstania wolnych rodników, niektóre oddają dobrowolnie oksydantom brakujące elektrony, zapobiegając w ten sposób podkradaniu ich z komórek. Wolny rodnik w efekcie zetknięcia z antyoksydantem zostaje więc zneutralizowany, a następnie usunięty z organizmu – to tzw. antyoksydanty – wymiatacze. Są też takie, które mają zdolność naprawiania szkód już wywołanych przez działanie wolnych rodników, ponieważ odtwarzają prawidłową strukturę uszkodzonych cząstek, m.in. przez enzymy naprawiające uszkodzony DNA.

Miarą potencjału antyoksydacyjnego produktów żywnościowych charakteryzujących się dużą zawartością przeciwutleniaczy jest test ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity). Im większą liczbę jednostek ORAC posiada produkt, tym większy jest jego potencjał antyoksydacyjny.

Wolne rodniki – jakie wywołują choroby?

Nadmiar wolnych rodników i stres oksydacyjny mogą wpływać na pojawienie się w organizmie wielu niepożądanych reakcji i schorzeń. Przede wszystkim wywołują przewlekły stan zapalny organizmu i obniżają odporność na infekcje.

Wolne rodniki a skóra

Najczęściej mówi się o ich negatywnym działaniu w kontekście skóry, ponieważ ich działalność widoczna jest gołym okiem w postaci szybkiego starzenia skóry, zmarszczek, przebarwień czy utraty elastyczności. W sieci można znaleźć wiele zdjęć z testów, porównujących kondycję skóry bliźniaków, gdzie jeden z nich poprzez palenie czy używki narażony był na przewlekły stres oksydacyjny. Ich skóra wygląda zdecydowanie gorzej. Oksydanty wpływają negatywnie na skórę, ponieważ niszczą aminokwasy, powodując degradację kolagenu i elastyny – budulca skóry. Przyczyniają się także do problemów z utrzymaniem wody w naskórku, przez co skóra staje się wysuszona i matowa. Napędzają również choroby autoimmunologiczne jak egzema czy łuszczyca.

Wpływ wolnych rodników na układ krwionośny

Wolne rodniki są także praprzyczyną miażdżycy, ponieważ utleniają lipidy LDL, które wraz z cholesterolem i wapniem obklejają ściany tętnic w postaci blaszek miażdżycowych, utrudniając przepływ krwi. Niszczą dodatkowo ściany naczyń krwionośnych, dlatego jeśli uszkodzą naczynia znajdujące się w oczach, mogą powodować schorzenia wzroku. Tym bardziej, że swoją drogą działają destrukcyjnie również na fotoreceptory siatkówki oka. Uszkodzenie naczyń krwionośnych i blaszka miażdżycowa powodują z kolei skrzepy, których nagłe oderwanie może skutkować zawałem jeśli dostanie się do serca lub udarem niedokrwiennym, jeśli zakrzep w obszarze naczyń mózgu zablokuje przepływ krwi.

Choroby cywilizacyjne a wolne rodniki

Powodowane przez wolne rodniki choroby to te nazywane obecnie cywilizacyjnymi. Oksydanty często atakują mózg, który zużywa dużą ilość tlenu, dlatego uszkodzenia przez nie dokonane mogą skutkować chorobami neurodegeneracyjnymi jak choroba Alzheimera, Parkinsonem czy demencją.

Oksydanty mogą niszczyć komórki beta odpowiedzialne za produkcję insuliny, dlatego uważa się je również za główną przyczynę cukrzycy. Uszkadzając komórki tkanki chrzęstnej, kolagenu i kwas hialuronowego, przyczyniają się do chorób degeneracyjnych w obrębie stawów.

Wolne rodniki odgrywają kluczową rolę w rozwoju nowotworów. Podczas próby odebrania elektronu cząsteczce, rozrywają ją i uszkadzają jej DNA. Taka uszkodzona komórka mutuje, powiela się i w ten sposób powstaje nowotwór. Dlatego przyjmowanie antyoksydantów to ważny punkt w profilaktyce zachorowania na raka, jak i w trakcie choroby nowotworowej, podczas której stan zapalny organizmu sprzyja produkcji większej ilości wolnych rodników, tworząc błędne koło.

Źródła wolnych rodników w codziennym życiu

Powstawanie wolnych rodników jest nieuniknione, ponieważ naturalnie towarzyszy procesom takim jak oddychanie czy produkowanie przez tarczycę hormonów. Są jednak czynniki, które sprzyjają ich produkcji, co może skutkować nadmiarem wolnych rodników w organizmie. Starając się ograniczyć niżej wymienione czynniki, możemy zadbać o równowagę antyoksydacyjno – utleniającą w organizmie, co jest jednym z wielu sposobów profilaktyki przeciwnowotworowej.

Dieta a wolne rodniki

Aby utrzymać poziom wolnych rodników w ryzach, należy wybrać dietę bogatą w antyoksydanty, które konkretnie omówimy poniżej w sekcji suplementy diety. Zdecydowaną większość talerza powinny zajmować warzywa i owoce, obfitujące w witaminy, minerały i antyoksydanty. Należy z kolei unikać potraw grillowanych, wędzonych i smażonych, ponieważ procesy te sprzyjają namnażaniu oksydantów, poprzez dostawanie się do organizmu węglowodorów aromatycznych.

Oksydanty generują się także w trakcie przemian alkoholu, dlatego powinniśmy zdecydowanie ograniczyć spożywanie napojów wyskokowych. Niemniej, w winie znajduje się resweratrol, czyli jeden ze skutecznych antyoksydantów – ale wino może wspierać nasze zdrowie tylko w rozsądnych ilościach. Unikajmy wysoko przetworzonych produktów pełnych chemii oraz tłuszczów zawierających wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które bardzo łatwo ulegają utlenieniu. Najwięcej tych kwasów zawiera olej kukurydziany i słonecznikowy a najmniej oliwa z oliwek i olej lniany. Niekorzystne są też słodycze – cukier sprzyja produkcji wolnych rodników które wpływają negatywnie na ośrodek głodu, zaburzając uczucie sytości. Dodatkowo słodkie przekąski są często obfite w cukry proste i niekorzystne kwasy tłuszczowe.

Czynniki środowiskowe

Zjawisko smogu dotyka coraz większą ilość miast. Zanieczyszczenia obecne w powietrzu, takie jak pyły PM2,5 i PM10 oraz związki chemiczne (ozon, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki) zwiększają stres oksydacyjny poprzez reaktywne formy tlenu. Dlatego tak ważne dla kondycji skóry jest zmywanie makijażu i codzienne mycie twarzy, aby pozbyć się ze skóry pyłów i sebum. Wdychane cząsteczki działają także negatywnie na stan naszych płuc, a nawet psychikę. Pyły obecne w powietrzu mają tak małe średnice, że bez problemu docierają do górnych dróg oddechowych i przenikają do krwi, powodując stany zapalne. W badaniach stwierdzono wpływ poziomu zanieczyszczeń powietrza na negatywne odczucia jak poczucie lęku czy stany depresyjne.

Stres i styl życia

Zdecydowanie wolne rodniki lubią długotrwały stres, zbyt częstą ekspozycję skóry na promieniowanie UV, spożywanie alkoholu oraz palenie papierosów. Ograniczenie stresu w życiu to więc podstawa, bo będąc zestresowanym łatwiej sięgamy po użytki, słone przekąski czy słodycze. Co ciekawe, aktywność fizyczna także może powodować stres oksydacyjny, jeśli jest zbyt intensywna. Za to odpowiedni trening wzmacnia potencjał antyoksydacyjny i odporność organizmu na infekcje. Dla walki z wolnymi rodnikami istotna jest także odpowiednia ilość snu. Brak odpowiednio długiego snu stanowi przyczynę zwiększonej wrażliwości mutantów na stres oksydacyjny. Dlatego też jeśli mieszkasz w miejscu dotkniętym smogiem, wychodząc z domu zamykaj okna oraz zainwestuj w oczyszczacz powietrza. Staraj się także oddychać przez nos, dzięki temu filtrujesz powietrze poprzez znajdujące się w nim włoski. Można także korzystać ze specjalnych masek przeciwsmogowych z filtrem HEPA.

Wolne rodniki – jak się pozbyć?

Aby pozbyć się wolnych rodników, należy:

zadbać o zbilansowaną dietę bogatą w antyoksydanty,
wprowadzić do życia regularną aktywność fizyczną,
unikać używek oraz przetworzonego i smażonego jedzenia.

Co prawda nie unikniemy w 100% zanieczyszczeń powietrza, ale możemy przynajmniej chronić skórę przed promieniowaniem UV poprzez stosowanie filtrów przeciwsłonecznych, oraz zmniejszać ilość wolnych rodników poprzez odpowiednie nawodnienie – najlepiej wodą alkaliczną, czyli taką, której pH wynosi powyżej 7,5. Cząsteczki tej wody są w stanie oddawać wolnym rodnikom brakujący elektron a tym samym niwelować ich szkodliwe działanie.

Skuteczne suplementy wspomagające walkę z wolnymi rodnikami

Aby wspomóc organizm w walce ze stresem oksydacyjnym ,warto zadbać o prawidłowy poziom witamin i minerałów o właściwościach oksydacyjnych, a także sięgnąć po naturalne wyciągi ziołowe zawierające związki antyoksydacyjne. Przyjrzyjmy się tym najbardziej popularnym:

Witamina c eliminuje wolne rodniki:

Kojarzona głównie z podniesieniem odporności, jest naturalnym antyoksydantem. Dodatkowo wzmacnia naczynia krwionośne, które narażone są na działanie wolnych rodników. Wit. C bierze udział w produkcji kolagenu kluczowego dla jędrności skóry, przyspiesza regenerację ran. Witamina C Liposomalna Dr Ewa Dąbrowska to produkt szczególnie wart uwagi. Cząsteczki witaminy zamknięte w otoczce wodno – lipidowej. Liposomy mają zdolność transportowania substancji potrzebnych komórkom naszego ciała. Są odporne na soki trawienne, w efekcie mogą dostarczyć organizmowi substancji, które przyjmowane w postaci pożywienia zostałyby rozłożone przez enzymy trawienne. Otoczka liposomalna chroni witaminę C przed degradacją chemiczną i enzymatyczną w trakcie przechowywania oraz podczas tranzytu przez przewód pokarmowy. Taka forma nie drażni żołądka i jest o wiele lepiej przyswajana niż tradycyjna witamina C w pastylkach (nawet do 98% wchłanialności do organizmu). Witamina uwalnia się powoli i równomiernie. Ten preparat zapewnia aż 625% dziennego zapotrzebowania w jednej dawce!

Witamina E:

Uznawana za najsilniejszy antyoksydant, zwalcza wolne rodniki i wzmacnia wzrok i pracę mózgu. Obniża poziom cholesterolu, zapobiegając zakrzepom, opóźnia starzenie się skóry i ma potencjał przeciwnowotworowy (jak każdy z antyoksydantów).

Selen:

W odpowiednim stężeniu jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Obok jodu to drugi najważniejszy pierwiastek dla prawidłowej pracy tarczycy. Jako antyoksydant niweluje stres oksydacyjny wywoływany przez produkcję hormonów tarczycowych. Wspiera także odporność poprzez aktywację limfocytów T, odpowiedzialnych za reakcję obronną organizmu.

Jod:

O jodzie mówi się praktycznie tylko w kontekście tarczycy, ale to pierwiastek ważny dla całego organizmu. Działa antyoksydacyjnie a także antyseptycznie, czyli ma zdolność do zwalczania bakterii, wirusów i grzybów. Możliwość uzupełniania braków jodu poprzez inhalacje morskim powietrzem to mocno naciągana teoria, ponieważ jod przyswaja się najlepiej w jelitach, nie płucach. Musielibyśmy więc przefiltrować z morską bryzą przez płuca kilka litrów wody, by mówić o realnym podniesieniu poziomu jodu. Niewątpliwie jednak inhalacje te działają korzystnie na górne drogi oddechowe, ponieważ jod niweluje znajdujące się tam patogeny i łagodzi stany zapalne.

Astaksantyna a wolne rodniki:

Coraz bardziej popularny suplement Astaksantyna, to karotenoid występujący naturalnie w algach. Wykazuje wysoki potencjał antyoksydacyjny. Szacuje się, że astaksantyna ma 14 razy większy potencjał antyoksydacyjny od witaminy E, 54 razy większy od β-karotenu i aż 65 razy większy od witaminy C. Dezaktywuje wolne rodniki i spowalnia powstawanie reaktywnych form tlenu, spowalniając starzenie komórek i chroniąc DNA przed uszkodzeniem. Dodatkowo działa ochronnie na układ krążenia, reguluje poziom cholesterolu i cukru a nawet działa przeciwdepresyjnie.

OPC – ekstrakt z pestek winogron:

Wykazuje aż 20.000 jednostek w skali ORAC, wykazując wysoki potencjał antyoksydacyjny. Jest stosowany przede wszystkim w profilaktyce zdrowia układu krwionośnego, ale spektrum działania jest znacznie szersze. Uznaje się, że OPC Ekstrakt z pestek winogron może być remedium na nawet 90 schorzeń! To pokazuje skalę potencjalnych chorób, jaki może wywołać nadmiar wolnych rodników w organizmie.

Kwasy bosswelinowe:

Są to związki antyoksydacyjne zawarte w ekstrakcie z Kadzidłowca – drzewa rosnącego w Afryce, Indiach i Arabii. Działa także przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwnowotworowe. Wykazuje korzystne działanie na skórę poprzez regulację sebum, jest także ceniony w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów i chorób zwyrodnieniowych. Substancję tę znajdziesz w naszym bestsellerowym suplemencie Kolagen + Nukleotydy. To preparat zawierający dodatkowo wyżej wymienione OPC, witaminę C i inne składniki o potencjale antyoksydacyjnym.

Kurkumina:

Wykazuje działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, antyangiogenne oraz antyoksydacyjne. Kurkumina zawarta jest także w kurkumie – przyprawie, ale związek ten jest w takiej formie ciężko przyswajalny, dlatego warto sięgnąć po suplement z kurkuminą w odpowiedniej dawce w kapsułce. Kurkumina działa wszechstronnie na organizm i bezsprzecznie moduluje przede wszystkim układ odpornościowy. Niektóre badania sugerują, że w odpowiedniej dawce wykazuje skuteczniejsze działanie przeciwzapalne niż popularne leki jak ibuprofen czy aspiryna!

Resweratrol:

Substancja ta wykazuje działanie kardioprotekcyjne, neuroprotekcyjne i przeciwnowotworowe. Jest naturalnie występującym polifenolem o działaniu m.in. przeciwgrzybiczym. Występuje w czerwonym winie, wyrobach czekoladowych, orzechach ziemnych czy warzywach. Ciekawostką jest tzw. francuski paradoks, ponieważ we Francji, mimo tłustej diety występuje stosunkowo niski odsetek chorób krążenia. Prawdopodobnie dzieje się tak dzięki spożywaniu przez Francuzów regularnie umiarkowanych ilości czerwonego wina zawierającego właśnie resweratrol.

Koenzym Q10:

Wspiera pracę układu krążenia, nerwowego oraz podnosi odporność. Poprawia także metabolizm oraz dodaje energii komórkom w ludzkim ciele. Jest też antyoksydantem opóźniającym starzenie komórek. Z tej przyczyny jest częstym dodatkiem w kosmetykach anty-aging.